Najstarsze ślady osadnictwa w okolicach Żegociny odkryto w pobliskich wsiach: Zbydniowie, Kierlikówce, Ubrzeży i Wieruszycach. We wsi Bełdno znaleziono również kilka monet rzymskich z IV w. p.n.e. Analiza dokumentów historycznych pozwala przypuszczać, że osada mogła być założona już w XII w. Lokacja wsi na prawie niemieckim nastąpiła za czasów Bolesława Wstydliwego, kiedy to rycerz Żegota otrzymał z rąk tego księcia przywilej założenia wsi (villa Żegota). Żegota fundował również pierwszy kościół żegociński. Parafia istniała już tutaj prawdopodobnie od końca XIII w., zachowała się kopia dokumentu o jej erygowaniu. W późniejszych latach właścicielami wsi byli m.in. Zawiszowie, Otwinowscy, Lubomirscy (od 1618 r.) i Sanguszkowie (od 1720 r.). W połowie XVI w. właścicielem wsi był arianin Jan Chłopicki. Z początkiem XIX w. funkcję kolatora (opiekuna) kościoła pełnił rosyjski generał Piotr Litwinow, a po nim nastąpił Żyd Samuel Rosenbaum. Prowadził on również dom wycieczkowy dla rodzin żydowskich, kładąc tym samym podwaliny pod rozwój letniska w Żegocinie. W czasie pogromów żydowskich, jakie miały miejsce w 1900 r., rodzina Rosenblaumów schroniła się zresztą w żegocińskim kościółku.
W Żegocinie i okolicy poszukiwano w XIX w. złóż ropy naftowej. Zachowały się zdjęcia na których widać charakterystyczne wieże wyciągowe, po dziś dzień można również wskazać miejsca gdzie dokonywano próbnych odwiertów (→Kamionna). Podczas II wojny światowej rozwinął się w okolicy konspiracyjny ruch oporu, wspierany przez miejscową ludność oraz księży i nauczycieli. Niemcy poruszali się po okolicznych drogach w silnie uzbrojonych kolumnach, a na rogatkach wsi ustawiali napisy „Achtung! Banditen Kreis”. W 1944 r. odbył się manifestacyjny pogrzeb polskiego lotnika Stefana Bohanesa. W pogrzebie uczestniczył oddział partyzancki, śpiewano „Boże coś Polskę...” W styczniu 1945 r. Żegocina została wyzwolona bez walki przez oddziały sowieckie, idące od strony Limanowej.
Po wojnie Żegocina była jedną z najprężniej rozwijających się gmin na terenie Małopolski. Wielokrotnie zdobywała tytuły „gmina — mistrz gospodarności”, „najlepsza gmina województwa tarnowskiego”, została również laureatem ogólnopolskiego konkursu „Gmina jakich mało”. Wybudowano gazociąg, oczyszczalnię ścieków i sieć telefoniczną. Pod koniec XX w. zrealizowano w Żegocinie cały zespół inwestycji, poszerzających ofertę turystyczną gminy. Wybudowano kort tenisowy, boiska ze sztuczną nawierzchnią i budynek gminnego Centrum Kultury, Sportu i Turystyki, zmodernizowano obiekty gastronomiczno-hotelowe, stworzono system szkolenia kadr turystycznych. Powstała również sieć gospodarstw agroturystycznych o wysokim, europejskim standardzie usług. W okresie powojennym duże zasługi dla gminy położył p. Czesław Blajda, autor monografii wsi, inicjator budowy schroniska młodzieżowego w Rozdzielu, animator szkolnego ruchu wycieczkowego.
Warte uwagi
Informacje krajoznawcze:
1. Murowany kościół parafialny p.w. św. Mikołaja Biskupa został zbudowany w 1895 r. z inicjatywy ówczesnego proboszcza Jakuba Janczego, na miejscu poprzedniej świątyni drewnianej. Nadzór nad budową sprawował inż. Kurkiewicz i majster Tarczyński z Bochni. Z ciekawszych elementów wyposażenia warto wymienić chrzcielnicę i kropielnicę kamienną (najprawdopodobniej gotyckie), obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z XVIII w., dzwon z 1536 r. Posągi Pana Jezusa na Krzyżu, Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty pochodzą z wieku XV. Ołtarze XIX-wieczne wykonano w pracowni Reifessera w Tyrolu. Ołtarz główny ufundował Feliks Armatowicz – dziedzic Łąkty Górnej.
2. W Żegocinie znajduje się kilka ciekawych kapliczek:
•Kamienna figura Matki Boskiej Różańcowej z 1865 r., przy drodze do Bełdna, na miejscu dawnego cmentarza cholerycznego. Przy tej szczególnie ważnej kapliczce gromadzili się mieszkańcy Żegociny przed wyruszeniem na pielgrzymkę do Kalwarii Zebrzydowskiej.
•Kapliczka domkowa przy drodze z Limanowej do Bochni, ufundowana w 1833 r. przez Tomasza i Helenę Waligórów. Wewnątrz obraz Chrystusa padającego pod krzyżem. Kapliczka została w latach 2002-2004 wyremontowana i przeniesiona kilka metrów od drogi.
•Figura Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej z 1933 r. zbudowana przez miejscowego rzeźbiarza Kazimierza Juszczyka na miejscu starszej kaplicy wystawionej jako votum dziękczynne za ocalenie wsi przed epidemią cholery w XIX wieku.
•Figura Serce Jezusa w centrum wsi, wystawiona w 1848 r. prawdopodobnie jako votum dziękczynne za ocalenie wsi przed epidemią.
3. Na terenie wsi można zobaczyć dwa cmentarze wojenne z I wojny światowej projektu Franza Starka. Jeden z nich (nr 301) znajduje się po południowej stronie kościoła, drugi (nr 302) w obrębie cmentarza parafialnego.
4. W lesie na stoku Kamionnej znajdują się źródła siarkowodorowej wody mineralnej typu „Zuber” nazywane źródłem św. Franciszka. Dojście szlakiem spacerowym (biało-czerwone kwadraciki) z centrum wsi w kierunku południowym. Źródło spopularyzował miejscowy wikary ks. Stanisław Mucha w latach 70-tych XX w. oraz żegociński radny Franciszek Koszyk. Analizę chemiczną przeprowadzili pracownicy AGH i UJ z Krakowa. Przy źródle zawieszona na drzewie kapliczka szafkowa z figurą św. Franciszka, ławeczki i tablica informacyjna. Niedaleko źródła w dolinie potoku Wierzbonówka ślady sporego osuwiska.
5. W przysiółku „Na Potokach” (kilkaset metrów na południe od drogi z centrum Żegociny do Bełdna) można zobaczyć starą drewnianą kuźnię p. Waligóry, mającą już ponad 100 lat.
6. Od 2005 r., przy głównej drodze, w dolnej części wsi funkcjonuje „Geologiczny Park Piaskowców Grodziskich”. Można tu zobaczyć klasyczny układ warstw skalnych fliszu karpackiego. Po przeciwnej stronie drogi stoi drewniany budynek dawnego tartaku z charakterystycznym przekopem tzw. „młynówki”.
7. Izba Regionalna i Galeria Wiejska w suterenie Centrum Kultury, Sportu i Turystyki w centrum wsi prezentuje bogaty dorobek twórczości ludowej miejscowych artystów, narzędzia gospodarskie i przedmioty codziennego użytku dawnych mieszkańców Żegociny.
8. Na początku 2001 r. zamurowano w specjalnej niszy przed Urzędem Gminy w Żegocinie kilkadziesiąt różnych przedmiotów, związanych z miejscowością. Nad niszą umieszczono tablicę, na której jest prośba o otwarcie tego pojemnika dopiero za 100 lat, czyli w roku 2101. Pomysłodawcą tego przedsięwzięcia był ówczesny żegociński radny Franciszek Koszyk.
9. W Żegocinie, na tzw. starym cmentarzu w przysiółku Biedroniówka (przy zielonym szlaku na Łopusze), można zobaczyć jeden z najstarszych w Polsce chłopskich nagrobków kamiennych (grób Reginy Kuzcyny z 1833 r.). Przy głównej drodze, niedaleko skrzyżowania z drogą do Bełdna, znajduje się drewniany, XIX-wieczny budynek dawnej karczmy żydowskiej, po wojnie był tu posterunek Milicji Obywatelskiej.
10. W Bytomsku koło Żegociny mieszkał znany malarz i rzeźbiarz Teodor Twaróg (1824 – 1904), urodzony w Starej Wsi, nazywany „snycerzem z Limanowej” – twórca wielu pięknych kapliczek na północnym obrzeżu Beskidu Wyspowego.