Łososina Górna

Dzielnica przemysłowa Limanowej, niegdyś samodzielna miejscowość, położona w dolinie Łososiny u podnóża Dzielca i Paproci.

Łososina Górna ma metrykę historyczną znacznie starszą od Limanowej. Początki działalności osadniczej na tym terenie wiążą się z rodem rycerskim, pieczętującym się herbem „Krzywaśń”. Przedstawiciele tego rodu wywodzili się z niedalekiego Zbydniowa (koło Łapanowa), nazywanego również Zbigniewem. Dzięki ich wsparciu już na początku XIV w. funkcjonowała tu parafia. Długosz wspomina, że w XV w. rządzili tutaj rycerze Słupscy herbu Drużyna. W połowie XV w. właścicielem okolicznych ziem został Andrzej z Rupniowa, który zaczął się tytułować „Rupniowski”, dając tym samym początek znanemu rodowi szlacheckiemu, o którym głośno było wkrótce w całej Małopolsce. Rupniowscy wchodzili w koligacje rodzinne z Lubomirskimi i Stadnickimi, piastowali również wysokie funkcje na dworze królewskim, posiadali rozległe dobra ziemskie w ziemi krakowskiej i sądeckiej. Najbardziej zasłynęli jako gorliwi wyznawcy i propagatorzy nowinek religijnych, związanych z reformacją europejską i jej skrajnym nurtem - arianizmem. Szczególnie wyróżnił się tutaj Joachim Łukasz Rupniowski (1590–1641), barokowy poeta, historyk, minister ariański i kierownik szkółki innowierczej. Na fali reform ariańskich Rupniowscy zniszczyli kościół łososiński, pozbawili też miejscowego plebana prawa do pobierania dziesięcin w ich dobrach. Po opuszczeniu przez arian w 1600 r. świątynia przez kilka lat stała zrujnowana i opustoszała. Dopiero kolejny proboszcz katolicki Piotr Łącki, po przybyciu w 1615 r. zabrał się do dzieła odbudowy. W kronikach parafialnych zanotował: „Anno 1615. Gdym plebanię przejął łososińską zastałem plebanię desolatem rozebraną, obory, stodoły, stajnię, spichlerz, szkołę na wsi, wszystko zniszczone.” Obrotny ksiądz szybko zabrał się do pracy. Wyremontował kościół, poprawił wygląd miejscowego cmentarza (również zniszczonego w czasach reformacji), podniósł z gruzów gospodarstwo plebańskie. Nie znalazł jednak godnych siebie następców i w kolejnych latach świątynia coraz to bardziej chyliła się ku upadkowi. Nie pomogły wizyty biskupów i kaznodziejów z podkrakowskiej Mogiły. Dopiero w 2 poł. XIX w., za czasów posługi duszpasterskiej ks. Browarnego, grupa miejscowych chłopów, kierowanych przez cieślę Jana Zelka z Młynnego dokonała gruntownego remontu, wymieniła część ścian i wprawiła nowe ołtarze sprowadzone z Wiednia.
W czasie rabacji galicyjskiej 1846 r. grupa chłopów doszczętnie obrabowała dwór łososiński, napadła również na modlącego się w miejscowym kościele dziedzica Jana Pieniążka, którego tak okrutnie pobito, że wkrótce - na skutek odniesionych ran - wyzionął ducha. Jego żonę, Marię z Dunikowskich Pieniążkową obrabowano ze wszelkich kosztowności i pokaleczono.
Okres międzywojenny charakteryzował się bujnym rozwojem życia społecznego i gospodarczego Łososiny. Powstał Związek Strzelecki, Ochotnicza Straż Pożarna, Spółdzielnia Mleczarska i orkiestra dęta. W 1929 r. w Łososinie została założona Górska Szkoła Rolnicza, jedna z pierwszych tego typu instytucji w kraju, a na pewno pierwsza na terenie Limanowszczyzny. Jej kierownikiem został inż. Jan Drożdż - pionier działalności spółdzielczej i nowoczesnych form gospodarowania. Chłopscy synowie uczyli się tutaj, jak z ubogiej, beskidzkiej ziemi można uzyskać obfitsze plony, zapoznawali się z nowymi technikami rolnymi. Pszczelarstwa, ogrodnictwa i szkółkarstwa uczył w łososińskiej szkole inż. Józef Marek, twórca tymbarskiej „owocarni”. Wśród chłopskich synów propagowano generalną zasadę, że po skończonej edukacji mają wrócić do rodzinnych wiosek i stać się pionierami nowoczesnego, rolniczego rzemiosła. Szef szkoły, inż. Drożdż, był postacią ze wszech miar ciekawą i zasłużoną dla Ojczyzny. W czasie I wojny światowej walczył w Legionach Piłsudskiego, został odznaczony orderem Virtuti Militari i dosłużył się stopnia kapitana.  W czasie okupacji hitlerowskiej wspomagał partyzantów, uchodźców i wszystkich potrzebujących produktami żywnościowymi, pochodzącymi ze szkolnego gospodarstwa. Po 1945 r. jego działalność nie zyskała aprobaty władz, a szkołę przenoszono kolejno do Limanowej i Nawojowej. Inż. Drożdż, pozbawiony kierownictwa i odsunięty od wszelkich funkcji, zmarł po ciężkiej chorobie w grudniu 1955 r. Został pochowany, zgodnie ze swą ostatnią wolą, na łososińskim cmentarzu parafialnym. 
 

Warte uwagi

Informacje krajoznawcze:
W centrum wsi, niedaleko stacji kolejowej, znajduje się drewniany kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych. Podstawowy zrąb świątyni pochodzi prawdopodobnie z końca XV w., aczkolwiek w jego sylwetce i konstrukcji dominują cechy barokowe (w późniejszych wiekach był kilkakrotnie przebudowywany). Świątynia jest orientowana, konstrukcji zrębowej, wieża z 1648 r. ma konstrukcję słupową. Na wieży dzwon św. Andrzej z 1520 r. Od południa i północy do ścian przylegają dwie kaplice. Wewnątrz ołtarz główny z wizerunkiem Matki Boskiej (kopia obrazu Santa Maria Maggiore z Rzymu) i figury śś. Piotra i Pawła. Zarówno ołtarz główny, jak i dwa boczne, są wykonane w stylu rokowym. W kaplicy służby liturgicznej kamienna chrzcielnica z 1517 r., oraz obraz świętego Zefiryna (hiszpańskiego męczennika), czczonego przez okolicznych Romów. Wnętrze kościoła odnowiono w 2 połowie XIX w., a  polichromię stworzył w 1882 r. malarz Miklasiński. W 1985 r., z inicjatywy ks. prałata R. Stasika rozpoczął się gruntowny remont łososińskiej świątyni, wymieniono część belek zrębu, wprawiono nowe okna, (jedyne oryginalne pozostały w prezbiterium) w ostatnim czasie pokryto dach blachą miedzianą. Na strychu kościelnym gnieździ się rzadki gatunek nietoperza – podkowiec mały. W otoczeniu kościółka rośnie kilka drzew będących pomnikami przyrody: dąb o obwodzie 3,7 m i kilka lip.
Obok kościoła pomnik legionistów - stylizowany orzeł zrywający się do lotu. Inicjatorem budowy pomnika był Stanisław Odziomek, kierownik miejscowej szkoły powszechnej. Kamień na jego budowę sprowadzono aż z Walowej Góry, a rzeźbę orła legionowego wykonał Stanisław Augustyn ze Żmiącej. Uroczystość poświęcenia pomnika miała miejsce w listopadzie 1934 r., w 20 rocznicę wymarszu pierwszej kompanii kadrowej. Po wojnie o pomniku zapomniano, dopiero w 1987 r., z inicjatywy miejscowego nauczyciela St. Golonki, przystąpiono do jego renowacji. W 2001 r. podczas podniosłej uroczystości wmurowano weń urny z ziemią z Katynia, Lwowa i Monte Cassino. Przed pomnikiem 2 armaty, ofiarowane przez Wojsko Polskie. Obok „dęby pamięci”, posadzone w 2009 r. na cześć gen. T. Grabowskiego i majora H. Gibińskiego, zamordowanych w 1940 r. przez NKWD w Charkowie.
Do kościoła przylega dawny park podworski, w którym można zobaczyć piękne okazy jesionów, dębów i kasztanowców. Został on przejęty przez łososińską parafię w zamian za odebrane jej po wojnie dobra ziemskie. Obecnie buduje się tu kaplice na procesje Bożego Ciała (kaplica MB Niepokalanej, św. Zefiryna, Dekalogu i Pamięci Narodowej).
Nieistniejący dwór łososiński rodu Pieniążków z pocz. XIX w., w którym znajdowała się siedziba Górskiej Szkoły Rolniczej inż. Drożdża spłonął w styczniu 1980 r. Była to budowla drewniana, parterowa o konstrukcji zrębowej, na planie prostokąta. Front był zwieńczony gankiem wspartym na trzech kolumnach. Budynek dworu został kupiony, wraz z częścią gruntów dworskich w 1912 r., przez starostwo powiatowe z inicjatywy Józefa Beka i Zygmunta Marsa. Dwór został zrekonstruowany w 2008 r.  w skansenie w Falkowej, gdzie stanowi fragment tzw. Miasteczka Galicyjskiego.
W budynku Szkoły Podstawowej urządzono Izbę Tradycji. Wystawa poświęcona jest działaniom Legionów Piłsudskiego w czasie I wojny oraz wybitnym postaciom, związanym z Łososiną i ziemią limanowską: inż. Janowi Drożdżowi, inż. Józefowi Markowi oraz inż. Stanisławowi Odziomkowi — wieloletniemu kierownikowi Szkoły Podstawowej w Łososinie Górnej. Był on społecznikiem, patriotą, wychowawcą licznych pokoleń młodzieży. Prywatnie zajmował się malarstwem i komponowaniem utworów na skrzypce.
Na miejscowym cmentarzu parafialnym można odnaleźć zaniedbane mogiły Żochowskich (dawnych właścicieli Laskowej) i Żuławskich z Młynnego. Spoczywa tu również Apolinary Prus-Zieliński, weteran powstania listopadowego oraz inż. Jan Drożdż.

Powiązane informacje

Gospodarstwo agroturystyczne

Wróbel Maria i Stanisław Łososina Górna 69, 34-600 Limanowa

Patronat medialny

Partnerzy