Kasina Wielka

Wieś letniskowa (ok. 2970 mieszkańców), położona w niewielkiej kotlince u podnóża Śnieżnicy, Lubogoszcza i Dzielca.

Składa się z trzech podstawowych części: Kasiny Dolnej („centrum” wsi rozciągnięte są głównie wzdłuż potoku Kasina), Kasiny Górnej (pod przełęczą Gruszowiec) oraz tzw. Przymiarek (przy drodze krajowej nr 28, przy granicy ze Słomką). 
O potoku Kasina („Cassina que fluit de Snezna”) wspomina już dokument z 1254 r., mocą którego rycerze Marek i Klemens zatwierdzają wszystkie nadania dla klasztoru cysterskiego w Szczyrzycu. Wieś rozwinęła się pod rządami cystersów, jednak w 1380 r., za Ludwika Węgierskiego została im odebrana (za fałszerstwa mennicze, których dopuścił się Żyd-neofita zatrudniony w dobrach zakonnych) i stała się królewszczyzną, podległą staroście nowotarskiemu. Dostała się ostatecznie w ręce prywatne miejscowych rodów rycerskich. Właścicielem wsi przez cały prawie XVI wiek była rodzina Niewiarowskich. Ostatni przedstawiciel rodu Przecław Niewiarowski ofiarował na mocy testamentu dobra kasińskie ojcom dominikanom z Krakowa, którzy gospodarzyli tu przeszło 200 lat. Surowe ich rządy spowodowały liczne zbiegostwo, m. in. na teren Górnych Węgier. Miejscowa kronika parafialna wspomina, że w 1647 r. „syn Michała Knopa poszedł do Luptova i tam został heretykiem”. Szczególnie bezwzględnie obchodzili się dominikanie z domniemanymi czarownicami, dwie z nich spalono na stosie w 1634 r. za to że „młyn na Promniku poczarowały i wielkie szkody przez czary na polach promnickich poczyniły... i tego brata, który tam na ten czas mieszkał, czarami zepsowały, to jest brata Protazego”.
Po kasacie józefińskiej w 1782 r. dobra kasińskie przeszły na własność państwa austriackiego, a po licytacji we Lwowie w 1804 r. zakupił je hrabia Wodzicki z Poręby Wielkiej. Wg spisu ludności z 1881 r. żyło tu 1926 rzymskich katolików oraz 39 Żydów.
W pierwszych dniach kampanii wrześniowej okolice Kasiny stały się miejscem zaciętego boju pomiędzy wojskami niemieckimi, a jednostkami 10 Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej pod dowództwem pułkownika Stanisława Maczka, które obsadziły przełęcze pomiędzy Śnieżnicą i Wierzbanowską Górą. Ten chwalebny wojenny epizod upamiętnia pomnik na polanie Mogiła przy drodze do Mszany Dolnej oraz groby żołnierzy z września 1939 r. na miejscowym cmentarzu. W trakcie wojny wieś stanowiła zaplecze oddziałów partyzanckich, za co w 1943 r. rozstrzelano tu 11 zakładników. Był to odwet niemiecki za wcześniejsze akcje polskich oddziałów dywersyjnych.
W dniu dzisiejszym Kasina jest znakomitym punktem wypadowym na szczyty w centralnej części Beskidu Wyspowego i popularną stacją narciarską. Uroki okolicy docenił Steven Spielberg, który na miejscowej stacyjce oraz w tut. kamieniołomie kręcił w maju 1993 r. niektóre sekwencje do obsypanej Oscarami „Listy Schindlera”. Z kolei polski reżyser Janusz Majewski pracował tu nad „Lekcją Martwego Języka”. Dla Andrzeja Wajdy kasińska stacja kolejowa stanowiła wdzięczny plener filmowy do sławnego obrazu „Katyń”.
Najsłynniejszą kasińczanką ostatnich lat jest „Królowa Śniegu” - Justyna Kowalczyk, mistrzyni świata w narciarstwie biegowym, zdobywczyni Pucharu Świata, a także olimpijskiego złota na Igrzyskach Olimpijskich w Vancouver. Z Kasiny wywodzą się lub związali swe życie inni olimpijczycy: bracia Jan i Wiesław Ziemianin oraz biathlonistka Halina Nowak. Na fali sukcesów polskiego narciarstwa klasycznego projektuje się utworzenie Europejskiego Centrum Narciarstwa Klasycznego i Biathlonu, które ma powstać w Kasinie Wielkiej, na północno-wschodnich stokach Lubogoszczy.
 

Warte uwagi

Informacje krajoznawcze:
W centrum wsi, w cieniu starych drzew, stoi drewniany kościółek p.w. św. Marii Magdaleny, wzniesiony w 1678 r. (zdaniem części badaczy już w 1624 r.), odnowiony w 1760 r. Pierwotnie, do 1804 r. stanowił filię parafii w Skrzydlnej, później funkcjonował pod zarządem dominikanów. Świątynia ma konstrukcję zrębową, jest kryta gontem, zaś wieża jest budowana w konstrukcji słupowo-ramowej, o ścianach pionowych, z izbicą oddzieloną wydatnym daszkiem. Wewnątrz, na belce tęczowej, XVII-wieczny rzeźbiony krucyfiks oraz postaci Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty. Późnobarokowe ołtarze boczne z pocz. XIX w. są dziełem malarza Ślebarskiego. Z cenniejszych elementów wyposażenia warto wymienić również tabernakulum rokokowe i chrzcielnicę ścienną z kapturem ażurowym z XVII w. W sąsiedztwie kościółka kilka pomnikowych drzew: lip, kasztanowców, jesionów. Najcenniejsze elementy wyposażenia starego kościółka (figury św. Marii Magdaleny, świętego Piotra i św. Pawła, obraz Matki Boskiej Bocheńskiej) przeniesiono - z obawy przed zniszczeniem - do nowego kościoła i do Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie.
Przy stacji kolejowej można zobaczyć malutki cmentarz nr 364 z I wojny św., projektu Gustava Ludwiga. Zostało tu pochowanych 20 Austriaków i 1 Niemiec. 
Na cmentarzu parafialnym „Na Pańskim”, ok. 140 m od szosy, powyżej nowego kościoła pozostałości cmentarza cholerycznego założonego po epidemii w 1847 r. Na cmentarzu przy szosie mogiły żołnierzy z kampanii wrześniowej.
Obok budynku szkoły podstawowej stoi pomnik ku czci 11 mieszkańców Kasiny, rozstrzelanych przez hitlerowców w 1943 r. w odwecie za wcześniejsze akcje partyzanckie.
Przy kulminacji drogi z Kasiny do Mszany Dolnej na polanie Mogiła (nazwa polany od miejsca pochówku zwierząt gospodarskich podczas XIX-wiecznych epidemii, wg innej teorii były tu groby konfederatów barskich) pomnik autorstwa Stanisława Dobrowolskiego, wystawiony ku czci poległych tu w trakcie kampanii wrześniowej żołnierzy 24 pułku ułanów. Pomnik ma niezwykłą formę artystyczną ponieważ wykonany jest z … wieży siedmiotonowego, lekkiego czołgu typu Vickers. Wieżę Vickersa, zniszczonego w czasie walk wrześniowych, wziął za zgodą Niemców jeden z kasińskich gospodarzy, twierdząc, że chce z niej wykonać ocembrowanie studni. Czołg jeszcze po wojnie stał w korycie potoku. Na początku lat dziewięćdziesiątych wieża powróciła na pole chwały. Powróciła, ale w dość specyficznej formie… pomnika. Do powycinanej palnikiem acetylenowym wieży czołgowej przyspawano cierniem koronowaną głowę Chrystusa…
W osiedlu Wydarte niedaleko Gruszowca, mieszka artysta Stanisław Dobrowolski (galeria „Hołd Karpatom”). Więcej → Gruszowiec.
Od 1970 r. w Kasinie działa i rozsławia ją w całej Polsce (a także Europie) zespół ludowy „Kasinianie - Zagórzanie”. Kultywuje on tradycje grupy etnograficznej Zagórzan, działa pod kierownictwem Piotra Lulka, Stanisława Chrustka i Adama Rusnarczyka. Znacznie dłużej, bo już od 1932 r., działa w Kasinie orkiestra dęta „Echo Zagórzan”. Co roku organizuje się tutaj znane imprezy folklorystyczne: Przegląd Kolędniczy, Majówkę Zagórzańską i Posiady Zagórzańskie. 
Na osiedlu Chęcie koło Gruszowcakznajduje się murowana kaplica mszalna z poł. XIX w.

Powiązane informacje

Schronisko na Śnieżnicy

34-741 Kasina Wielka

Gospodarstwo agroturystyczne

Jan Kaleta Kasina Wielka 126

Gospodarstwo agroturystyczne

Jan Kaletka Kasina Wielka 451

Gospodarstwo agroturystyczne

Michał Lulek Kasina Wielka 552

Gospodarstwo agroturystyczne

Władysław Pawlarczyk Kasina Wielka 450

Gospodarstwo Agroturystyczne Agrorelax

34-741 Kasina Wielka 548

Apartamenty Stacja Kasina-dworzec PKP

34-741 Kasina Wielka 426

Patronat medialny

Partnerzy