Stróża (k. Myślenic)

Rozległa wieś letniskowa w dolinach Raby i Trzebunki, pomiędzy masywami Chełmu, Kotonia i Sularzowej, licząca ponad 3000 mieszkańców. Położona jest przy ruchliwej ?zakopiance?, pod względem administracyjnym należy do gminy Pcim. Nazwa wsi pochodzi od ?stróży?, czyli strażnicy obronnej, która istniała w XIII stuleciu na stokach Chełmu.

W 1348 r. Kazimierz Wielki nadał rycerzowi Przybkowi przywilej lokacji wsi Stróża „w miejscu, które nazywają Stara Stróża”. Już w XV w. tutejsze sołectwo przechodzi na własność kasztelanii krakowskiej. Ziemie sołectwa, tworzące z przyległymi zagrodami tzw. Małą Gromadę, znajdowały się w północnej części wsi. 
Twarde rządy namiestników kasztelańskich prowokowały opór kmieci. Począwszy od 1580 r., co kilkanaście lat słyszymy o niepokojach w tej miejscowości. Chłopi ze Stróży wzięli także udział w niesławnej rebelii Kostki-Napierskiego w 1651 r. W tym czasie wieś była stosunkowo dobrze rozwinięta gospodarczo – działały tu 4 młyny (w tym dwa sołtysie), browar i karczma, a także dwie niewielkie huty szkła: jedna na Rogowie pod Kotoniem, druga na Jamrozówce w dolinie Ziębówki.
Od 1777 r. Stróża przeszła w ręce prywatne, po sprzedaży dawnych dóbr kasztelańskich (a później c.k. ekonomii myślenickiej) księżnej Franciszce z Krasińskich. Od 1874 r. miejscowy dwór należał do rodziny Lubomirskich, którzy urządzili tutaj siedzibę głównego leśniczego w swych podmyślenickich dobrach. 
Pod koniec epoki rozbiorowej powstały nigdy nie zrealizowane plany budowy linii kolejowej, z Wieliczki lub Woli Radziszowskiej, przez Myślenice i Stróżę do Mszany Dolnej. Powrócono do nich w okresie międzywojennym. Zamożny gospodarz Władysław Firek zaprojektował nawet swój pensjonat w taki sposób, aby mógł on pełnić funkcję hotelu dworcowego. W tym czasie miejscowość odwiedzało kilkuset letników rocznie. 
Tragicznie w dziejach Stróży zapisał się wrzesień 1939 r. Wieczorem 4.09.1939 r. i rankiem dnia następnego toczyły się tu ciężkie walki między oddziałami płk. Michalskiego (10 pułk strzelców konnych wzmocniony batalionami KOP „Wołożyn” i „Wilejka”), a niemiecką 2 Dywizją Pancerną. Zginęło wielu polskich żołnierzy, ale również Niemcom zadano spore straty. W odwecie hitlerowcy zamordowali 13 osób cywilnych i spalili połowę wsi.
W okresie okupacji grupa przedwojennych działaczy SL i „Wici” związała się z BCh i AK. W 1943 r. na polach dworskich Niemcy urządzili lotnisko polowe, którego personel i ochrona stacjonowała w dworze i pensjonacie Firków. Po wojnie w okolicy działała partyzantka antykomunistyczna, m.in. oddział Dymitra Zasulskiego Czarnego, siejący terror wśród okolicznych działaczy komunistycznych i konfidentów UB. Został on częściowo rozbity w akcji przeprowadzonej przez siły UB i MO na terenie miejscowości 3.05.1947 r.
 

Warte uwagi

Warto zobaczyć:
Murowany kościół parafialny p.w. NMP Królowej Polski, zbudowany w stylu neogotyckim w latach 1906–09. W wyposażeniu świątyni znajdują się neobarokowe ołtarze z pocz. XX w. Uwagę zwracają także piękne witraże projektu Adama Bunscha (1966 r.). Obok świątyni wolno stojąca dzwonnica z 1908 r. i drewniana plebania z tego samego roku. 
Zespół willi „Klebertówka” w północnej części wsi – dom zarządcy okolicznych dóbr książąt Lubomirskich Henryka Kleberta wraz z budynkami gospodarczymi z 1923 r. 
Dawna willa „Włada” z ok. 1925 r. – drewniany pensjonat rodziny Firków, rozbudowany tuż przed wojną. W ostatnich latach przez pewien czas przywrócono mu dawną funkcję (pensjonat „Zagroda”), obecnie mieści się tu przedszkole samorządowe. Na zboczu nad pensjonatem piękna willa „Firkówka” z 1924 r. – dom należący niegdyś do właścicieli pensjonatu, obecnie niezamieszkały i niestety popadający w ruinę.
Kapliczka w kształcie słupa z wnękami przy starym trakcie handlowym, na prawym brzegu Raby, blisko granicy Myślenic, według tradycji postawiona na kamieniu młyńskim. Kamień ten miał spaść z wozu podczas załadunku w leżącym powyżej kamieniołomie Dziursko (patrz hasło Chełm) i tocząc się po stoku przebił na wylot dom, w którego izbie spało dziecko (maleństwu nic się nie stało). Kapliczkę związaną z tym zdarzeniem wieńczy symbol Bożej Opatrzności. Słabo czytelna inskrypcja informuje, że została wystawiona w 1828 r. 

Powiązane informacje

Gospodarstwo agroturystyczne „Rokoszówka”

Drożdż Wacław 34-625 Stróża

Patronat medialny

Partnerzy